İstanbul Bilgi Üniversitesi tarafından yürütülen ve TÜBİTAK 2519 – COST Çalışma Kümesi Takviye Programı tarafından desteklenen “Türkiye’de NEET (Ne Eğitimde Ne İstihdamda Ne Yetiştirmede) Gençler: Profil ve Düzgün Olma Hali Araştırması” projesinin bulguları santralistanbul Kampüsü’nde gerçekleşen toplantıda kamuoyuyla paylaşıldı.
10 Mayıs-2 Haziran 2025 tarihleri ortasında yürütülen saha çalışması Fraktal Araştırma tarafından Türkiye genelinde 29 vilayette, 18-29 yaş aralığındaki 2 bin 403 gençle hanelerde yüz yüze görüşülerek gerçekleştirildi. Araştırma, gençlerin yeterli olma halini “maddi durum”, “eğitim”, “sağlık ve psikososyal uygun oluş”, “aile”, “siyasal, sivil iştirak, itimat ve faillik” gibi birçok farklı boyutta ele aldı. Proje kapsamında anket çalışmasının yanı sıra İstanbul ve Çukurova’da gençler ile derinlemesine görüşmeler ve kamu, STK ve akademi temsilcilerinin katıldığı siyaset geliştirme çalıştayları hayata geçirildi.
Projenin kapanış toplantısı İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi öğretim üyeleri Prof. Dr. Emre Erdoğan, Prof. Dr. Pınar Uyan Semerci, Doç. Dr. Başak Akkan, Dr. Öğr. Üyesi Tuğçe Erçetin Sabuncu ve doktora bursiyeri Birnur Başlı Eyolcu’nun sunumlarıyla gerçekleşti.
Kadınlar konut içi sorumluluklar nedeniyle işgücünün dışında
Araştırma gençlerin istihdamına, işgücü piyasasındaki şartlarına ve maddi durumlarına ait çarpıcı datalar ortaya koyuyor. Araştırmaya katılan 18-29 yaş ortası gençlerin yüzde 46’sı bir işte çalışırken yüzde 54’ü çalışmıyor. Bu kümenin yaklaşık üçte biri ise ne istihdamda, ne eğitimde, ne de rastgele bir mesleksel eğitim sürecinde.
Toplumsal cinsiyet, bu tabloyu en güçlü şekillendiren değişken olma özelliği taşıyor. Erkeklerin yüzde 63’ü istihdamdayken, bayanlarda bu oran yüzde 28’e düşüyor. Araştırma bulgularına nazaran bayanların NEET olma mümkünlüğü, erkeklerin mümkünlüğünün yaklaşık 2,5 katı. Bu farkın temel nedeni ise “aile sorumlulukları”. Çalışmayan bayanların yüzde 29,2’si konut içi bakım yahut ailevi nedenlerle işgücüne katılamadığını belirtirken, tıpkı gerekçeyi tabir eden erkeklerin oranı sırf yüzde 1.
İşe girişte ‘tanıdık’ faktörü belirleyici
Araştırma, gençlerin iş bulma sürecinde formel kanalların tek başına fonksiyonsuz kaldığını gösteriyor. Gençlerin neredeyse yarısı (yüzde 45,6 civarı) istihdama arkadaşları yahut akraba temasları aracılığıyla erişebiliyor. Buna karşılık, dijital iş arama platformları aracılığıyla iş bulanların oranı sırf yüzde 8,9.
Çalışma Şartları: Küçük işletmelerde uzun saatler
Türkiye gençliğini temsil eden bu araştırma, genç istihdamının büyük ölçüde mikro ve küçük ölçekli işletmelere sıkışmış durumda olduğunu gösteriyor. Gençlerin yüzde 85’i 50 bireyden az çalışanı olan yerlerde çalışıyor. Başta mağazalar ve yeme-içme yerleri olmak üzere yüklü olarak satış danışmanı, garson yahut kasiyer üzere hizmet kesimi pozisyonlarında istihdam ediliyor. Gençlerin yüzde 58’i günde 9 saat ve üzerinde çalıştığını belirtirken yüzde 66,8’i haftada 6 gün, yüzde 8,3’ü ise haftanın her günü çalışıyor. Haftada 5 gün çalışanların oranı sadece yüzde 18.
Gençlerin yüzde 65’i ayda 27 bin TL’nin altında fiyat alıyor
Araştırma, gençlerin içinde bulunduğu ekonomik çıkmazı da çarpıcı bilgilerle ortaya koyuyor. Gençlerin yaklaşık yüzde 65’i ayda 27 bin TL’nin, yüzde 35’i ise 9 bin TL’nin altında kazanıyor. Katılımcıların yüzde 42,3’ü gelirinin “eksik kaldığını”, yüzde 44,6’sı ise “sadece muhtaçlıklarını karşılamaya yettiğini” belirtiyor. Yetersiz gelir, gençleri sistematik bir borçluluğa itiyor. Araştırmaya nazaran gençlerin geneline bakıldığında yalnızca yüzde 28,3’ünün hiç borcu yok. Çalışan kümenin yalnızca yüzde 8,2’si hiçbir borcu olmadığını belirtirken; yüzde 40,5’i kredi kartı borcu, yüzde 25,3’ü taksitli borç ve yüzde 18,7’si muhtaçlık kredisi borcu yükü altında. Her on gençten altısı mevcut maddi durumundan şad olmadığını belirtirken, “çok memnunum” diyenlerin oranı yüzde 6,3’te kalıyor.
Gençler diplomadan umudu kesmiş durumda
Araştırma, gençler ortasında “eğitim-istihdam bağlantısına” dair esaslı bir güvensizliği ortaya koyuyor. İştirakçilerin sırf yüzde 38,7’si aldıkları eğitimin kendilerini “hayata hazırladığını” düşünürken, yalnızca yüzde 36,2’si “bu eğitim sayesinde âlâ bir iş bulabileceğine” inanıyor. Yüzde 36,4’lük bir kesim ise bu görüşü net bir biçimde reddediyor. Eğitime olan itimat, bilhassa işsiz ve aile sorumlulukları taşıyan gençler ortasında taban yapmış durumda.
Gelecek tasası nedeniyle gözler yurtdışında
Eğitimden ve mevcut ekonomik yapıdan umudunu kesen gençlerin gelecek beklentileri de karamsar bir tablo çiziyor. Bu durum, gençler ortasında yurt dışına yerleşme isteğini bir “çıkış yolu” olarak güçlendiriyor. İştirakçilerin yüzde 67,8’i “daha uygun iş olanakları” için yurt dışına gitmek istediğini belirtirken, bu motivasyonu yüzde 36 ile “Türkiye’de geleceğini görememe” ve yüzde 28,9 ile “ülkenin berbata gittiğini düşünme” takip ediyor.
Gençler yalnızca ekonomik değil, tıpkı vakitte toplumsal ve siyasal nedenlerle de gitmek istiyor; yüzde 22,5’i “daha fazla ferdî özgürlük”, yüzde 6’sı ise “düşünce özgürlüğü eksikliği” nedeniyle göç isteğinde olduğunu belirtiyor. Araştırma, bu ağır isteğin şimdi somut bir plana dönüşmediğini de gösteriyor. Gençlerin yalnızca yüzde 8’i “kesinlikle gitmeyi planladığını” tabir ederken, yüzde 56,4’ü bunun mümkün olmadığını belirtiyor.
Psikolojik yorgunluk ve tükenmişlik hâkim
Araştırma, gençlerin sıhhat davranışları konusunda riskli bir tablo çizerken gençlerin bilhassa psikososyal durumu kaygı verici bir düzeyde. İştirakçilerin yüzde 36,6’sı sık sık “yorgun hissettiğini”, yüzde 33,5’i “uykusuzluk çektiğini”, yüzde 29,2’si “mutsuz yahut sıkıntılı” olduğunu ve yüzde 26,6’sı “sorunlarıyla baş edemediğini” belirtiyor. Bu bulgular, gençlerin üçte birinden fazlasının ağır gerilim altında yaşadığını ve dinlenemediğini gösterirken ruhsal yorgunluk ve tükenmişlik problemleri en çok işsiz gençlerde görülüyor.
Gençler siyasete oy vererek katılıyor, STK’lara uğramıyor
Araştırma, gençlerin siyasal ve sivil iştiraki ile ilgili de çarpıcı datalar ortaya koyuyor. Gençlerin yüzde 79,9’u siyasete oy vererek katılırken bir siyasi partiye üye olanların oranı ise yalnızca yüzde 6,8. Gençlerin sivil alana iştirakine bakıldığında ise bir STK’ya üye olanların oranı yüzde 9,3’ken tertipli gönüllülük yapanların oranı ise yüzde 11,4. Gençler, parti faaliyeti yerine yüzde 28-29 oranlarıyla boykot yahut çevrimiçi protesto gibi daha kişisel ve esnek hareket biçimlerini tercih ediyor. Araştırma sonuçları gençlerin siyasi açıdan kişisel olarak kendilerine güvendiklerini lakin sisteme karşı derin bir yabancılaşma içinde olduklarını gösteriyor.
NEET olma durumu bir tükenmişlik hali
Araştırma bulguları tıpkı vakitte İstanbul ve Çukurova Bölgesinde Nisan-Temmuz 2024 tarihleri ortasında yüzden fazla NEET genç yapılan derinlemesine mülakatları ve odak kümeleri da içeriyor. Gençlerin tecrübelerini aktardıkları bu görüşmelerde eğitimden imtihan derdine, “beklemede” olmanın zorluklarına, birinci defa işe girecek gençler için deneyim eksikliğinin yarattığı paradoksa birçok başlık yer alıyor. Mülakatlar, NEET olma durumunun bir “tükenmişlik hikayesi” olduğunu güçlü bir biçimde ortaya koyarken, uzayan iş arama süreçleri, bakım yükleri ve daima beklemede olma hali, gençleri yıpratan ve topluma aidiyetlerini zedeleyen bir sürece işaret ediyor.
‘Gençler dünyayı adaletsiz bir nizam olarak görüyor’
Araştırmanın sonuçlarını pahalandıran Proje Yürütücüsü Prof. Dr. Emre Erdoğan, “Araştırmanın en çarpıcı bulgularından biri gençler ortasındaki yaygın ‘anomi’, yani toplumsal kuralsızlık, güvensizlik ve adalet algısındaki çöküş oldu. Kurumlara güvensizlik var ve liyakat algısının çökmüş olduğunu görüyoruz. Bu toplumsal yönsüzlük hissi, en yüksek olarak öğrenciler ve ‘beklemede’ olan gençler ortasında ölçüldü. Bu adaletsizlik algısı, gençler ortasında yaygın bir ‘hınç’ hissini da besliyor. Gençler, dünyayı ferdi eforun karşılığını vermediği adaletsiz bir nizam olarak görüyor.’Toplumsal hınç’ olarak isimlendirilen bu sistemsel adaletsizlik algısı, en keskin biçimde işsiz gençler ortasında gözleniyor.” dedi
Gençlerin genel yeterli olma halinin alarm verdiğini belirten Prof. Dr. Erdoğan, “Yaşam memnuniyeti ve gelecek umudu son derece düşük düzeylerde seyrediyor. Toplumsal adalet algısındaki çöküş ve sistemsel eşitsizliklere duyulan ‘hınç’ ömür memnuniyetini en güçlü düşüren faktörler olarak öne çıkıyor. Bulgular, gençler için “adil bir toplum algısının” ekonomik garantiden bile daha kritik hale geldiğini gösteriyor.” diye konuştu.
Politika teklifleri paylaşıldı
Araştırma grubu bulgulara ve paydaşlarla yürütülen çalıştaylara dayanarak çeşitli siyaset teklifleri de sundu. Gençler için yalnızca gelir dayanakları değil sanatsal, sportif ve kültürel etkinliklere katılabilmeleri için fiyatsız “ulaşım desteği” verilmesi ve barınma, imtihan fiyatları üzere çeşitli kalemleri kapsayan finansal takviyelerin de sağlanması önerildi. Eğitimin yalnızca akademik bilgiyle donatan bir yapıdan çıkarak maharet, yönelim ve tecrübeyle güçlendiren bir modele dönüştürülmesi gerektiği vurgulandı. Bakım yükünün ailelerin, bilhassa de bayanların omzunda kalmaması için devletin, lokal idarelerin ve işyerlerinin etkin sorumluluk almasının altı çizildi. Gençlerin psikososyal uygunluk hali için de okullardaki rehberlik sisteminin daha destekleyici ve faal rol almasının sağlanması, gençlerin fiyatsız ve inançlı biçimde sosyalleşebileceği, aidiyet hissini ve toplumsal bağlarını güçlendireceği kamusal alanların çoğaltılması önerildi.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
News
Genel
Genel
Genel
Genel
Genel
Genel
