Toplumsal fobiler ergenlikte tepe yapıyor!

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, toplumsal fobi konusunu kıymetlendirdi.

Sosyal tasa ve toplumsal fobi farklı kavramlar

Sosyal fobik şahısların çekingenliği ve utangaçlığı daha ağır ve şiddetli yaşadıklarını kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “Bu durum, kişinin meslek hayatını ve günlük yaşantısını olumsuz tesirler, gelişimini pürüzler. Toplumsal fobi, kişinin tüm performansını tesirler ve zekasını, yeteneğini kullanmasını mahzurlar. Bu nedenle toplumsal korku ve toplumsal fobi farklı kavramlardır. Kültürümüzde, bilhassa Doğu kültüründe ve Anadolu’da utangaçlık yüceltilir. Bu durum, toplumsal dert olarak görülebilir. Bu nedenle şahıslar utangaç durur, fazla risk almaz ve sessiz kalırlar. Bu davranışları toplumsal fobi olarak değerlendirmemek gerekir. Zira bunlar öğrenilmiş davranışlardır. Lakin toplumsal fobisi olan bir öğrenci için derste tahtaya kalkmak bir eziyet haline gelir. Kelamlı imtihanda tutulur, hiçbir şey yapamaz, eli ayağı titrer, nefes alamaz, kıpkırmızı olur ve konuşamaz. Bildiklerini bile anlatamaz. Bu durum, toplumsal tasa yaşayan şahısların tüm muvaffakiyetini ve performansını olumsuz tesirler.” dedi.

Çekingen bireyler istemedikleri halde yalnız kalırlar

Bir de utangaç kişilik olduğunu ve literatürde “avoidant kişilik” olarak geçtiğini anlatan Prof. Dr. Tarhan, “Bu şahıslar istemedikleri halde yalnız kalırlar. Yalnız kalmak istememelerine karşın farkında olmadan kendilerini yalnızlığa sürüklemişlerdir. Bu şahıslar içe kapanıktırlar. Şizoid şahıslar de içe kapanıktır, fakat onlar yalnız kalmaktan rahatsız olmazlar, bilakis güzellerine masraf. Meğer kaçıngan utangaç kişilikler, istemedikleri halde yalnız kalırlar. Toplumsal çekingenliğin üzerine bir türlü gidemezler. Bir nevi toplumsal felç geçirirler, ilerleyemez ve adım atamazlar. Kalabalık bir ortama girdiğinde herkesin ona baktığını hisseder. Daima olarak diğerlerinin dikkatinin üzerinde olduğunu düşünür. Bir topluluğa girdiğinde herkesin onu izlediğini zannedebilir ve çabucak sessizce bir köşeye çekilip oturmayı tercih edebilir. Bu çeşit şahıslarda kaçınma davranışı sık görülür.” diye konuştu.

16-29 yaş aralığındaki bireylerin yüzde 36’sında toplumsal tasa görülüyor

Yapılan araştırmalara nazaran, dünya genelinde 16-29 yaş aralığındaki bireylerin yüzde 36’sında toplumsal telaş görüldüğünü lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Bu hayli yüksek bir oran. Genel olarak ise dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 8’i hayatlarının bir periyodunda toplumsal fobi yaşayabiliyor. Farklı olan ise toplumsal tasanın gelişmiş toplumlarda daha yaygın olması, gelişmemiş toplumlarda ise daha az görülmesi. Gelişmekte olan toplumlarda, bilhassa global kapitalist sistem rekabeti teşvik ettiği için toplumsal dert daha fazla hissedilebiliyor. Atılgan olan, risk alan ve özgüveni yüksek bireyler muvaffakiyete ulaşırken, bunu yapamayan bireyler kendilerini yetersiz hissediyor. ‘Yapmam gerekiyor fakat yapamıyorum’ kanısı, toplumsal korkuyu daha da artırıyor. Komşusunun kızıyla evlenen, babasının işini devralan ya da köy ortamında kalan bir bireyin toplumsal beklentileri de daha hudutlu oluyor. Bu nedenle, toplumsal dert bu toplumlarda daha düşük düzeyde görülüyor. Ayrıyeten, toplumsal tasası olan bireyler daima olarak güvenlik arayışında oluyor. ‘Güvende miyim, yanılgı yapar mıyım?’ üzere kanılarla hareket ediyorlar. En büyük kaygıları yanılgı yapmak, mahcup olmak ve rezil olmaktır. Bu kaygılar, kaçınma davranışlarını daha da besliyor. Çoğunlukla bu bireyler mükemmeliyetçi bir yapıya sahiptir. Her şeyin dört dörtlük olmasını isterler lakin ‘Bunu kusursuz yapamam’ fikriyle hiçbir şey yapamaz hale gelirler.” biçiminde konuştu.

Sosyal fobisi olanlar, kendilerini inançta hissettikleri ortamlarda bu tasayı fazla hissetmiyor

Prof. Dr. Nevzat Tarhan, bazı çocukların, meskende kendilerini güçlü hissederken, dışarıda tam zıddı bir hal sergileyebildiklerini kaydederek, “Evde anne ve babasına karşı agresif davranan bir çocuk, dışarıda sessiz ve uyumlu olabilir. Toplumsal fobisi olan bireyler, kendilerini inançta hissettikleri ortamlarda bu tasayı fazla hissetmezken, dış dünyada tam bilakis sessiz, içine kapanık ve dertli olurlar. Otorite figürleri karşısında utangaç davranırlar ve kalabalık içinde konuşmakta zorluk çekerler.” dedi.

Sosyal fobisi olan bireylerin mizahı kullanması, korkuyu azaltır

Sosyal fobisi olan bireylerin mizahı kullanması, tasayı azaltıcı bir teknik olarak epeyce tesirli olduğuna da işaret eden Prof. Dr. Tarhan, şöyle devam etti:

“Bunun yanı sıra, telaşa karşı tolerans geliştirmek de değerlidir. Terapilerde de bu hususa bilhassa odaklanılır. Toplumsal telaşa sahip bireylerde, olay öncesi yaşanan ‘beklenti anksiyetesi’ yaygındır. Kişi, olacakları düşünerek büyük bir kaygı yaşar ve bu yüzden daima kaçınma davranışı gösterir. Kalabalığa karışmaz, topluma girmekten çekinir, otorite figürlerinin yanına gitmek istemez. Bu türlü bir durumda, el ve ayak titremesi, nefes darlığı üzere fizikî belirtiler de ortaya çıkabilir. Birtakım beşerler his söz etmeyen, asık hızlı otorite figürleri karşısında daha da telaşlı hale gelirler. Toplumsal korkusu olan bireyler, kendilerini rahatlatmayan bu cins insanlardan uzak durma eğilimindedir. Bu noktada liderlik anlayışı da büyük değer taşır. Gerçek liderlik, parmak sallayan, sert ve otoriter bir hal yerine, karşısındaki kişinin hislerini okuyarak inanç bağlantısı kuran ve ona uygun formda rehberlik eden bir yaklaşımı gerektirir. Dehşetle yönetilen sistemlerde toplumsal korkuları gidermek pek mümkün olmaz. Lakin inanç aslına dayalı idare anlayışında, başkanın birkaç tebessümü yahut olumlu geri bildirimi bile bireyin rahatlamasına yardımcı olabilir.”

Sosyal fobi ergenlikte tepe yapıyor

Sosyal fobinin çoklukla çocukluk devrinde başladığını ve ergenlikte tepe yaptığını anlatan Prof. Dr. Tarhan, “Zeki çocukların ergenlik devrinde akademik muvaffakiyetlerinin düşmesinin en yaygın sebeplerinden biri de toplumsal dert bozukluğudur. Sosyal fobisi olan bireylerin çoklukla yanlışlı otomatik fikirleri vardır. Terapilerde, bu tıp yanılgılı kanılar ayrıntılı bir formda ele alınır ve tahlil edilir. Kişi, bu kanılarını fark ettiğinde ve onların gerçekçi olmadığını anladığında, olumsuz niyetlerini daha kolay yönetebilir. Toplumsal telaşa sahip bir kişi ‘sevgiyi hak etmiyorum, makus bir beşerim, berbat biriyim, gereğince yeterli değilim, kendime güvenemem, güçsüzüm, zayıfım, başarısızım’ der. Bu bireyler çoklukla kendilerini daima olumsuz bir biçimde algılarlar. Her insanın bir benlik algısı vardır. Şayet kişi, benliğini olduğundan daha büyük görüyorsa narsistik kişilik özellikleri sergileyebilir. Lakin toplumsal fobisi olan bireyler, tam bilakis, kendilerini olduğundan daha bedelsiz algılarlar. Bu da özgüven eksikliğine, korkaklığa ve depresyona yatkınlığa neden olur.” diye konuştu.

Bazı şahıslar alkol kullanarak bu korkuyu bastırmaya çalışıyor

Bazı şahısları toplumsal korkuyu gizlemek için farklı başa çıkma formülleri geliştirebildiklerini söz eden Prof. Dr. Tarhan, “Bazı bireyler alkol kullanarak bu tasayı bastırmaya çalışır. Alkol, kısa vadede rahatlama sağlasa da uzun vadede bağımlılığa yol açabilir. Toplumsal fobisi olan birtakım bireyler, sahneye çıkmak yahut kalabalık içinde konuşmak üzere durumlarla başa çıkabilmek için alkol almaya başlar ve vakitle bu alışkanlık bağımlılığa dönüşebilir. Bu nedenle, toplumsal fobi, alkol bağımlılığının art planındaki değerli faktörlerden biri olabilir.” tabirinde bulundu.

Sosyal fobi ile yaşayanlar standart işlerini sürdürebiliyor

Prof. Dr. Nevzat Tarhan, bu durum psikoz düzeyine ulaşmadığı sürece toplumsal fobi ile yaşayan bireylerin günlük temel gereksinimlerini karşılayabildiğini ve standart işlerini sürdürebildiğini kaydederek, “Genellikle çalışkan, sevilir ve fedakâr insanlardır. Fakat, mesleklerinde yükseldiklerinde toplumsal fobi bariz hale gelebilir. Bir kişi iş yerinde terfi aldığında, daha fazla beşerle irtibat kurması, toplantılar yönetmesi ve grubunu yönlendirmesi gerektiğini fark eder. Bu durumda, ‘Eyvah, artık daha çok konuşmam, insanları bir ortaya getirip onlarla iş birliği yapmam gerekiyor’ üzere fikirler ortaya çıkar ve panik yapabilir. İşte bu noktada, birçok kişi terapist ya da uzmana başvurur.” formunda konuştu.

Sosyal fobide ne tıp tedaviler uygulanıyor?

Sosyal fobi tedavisinde, öncelikle şahsa uygulanan çeşitli ölçeklerle toplumsal fobinin şiddetinin belirlendiğini ve daha sonra, kişinin otomatik kanıları ve kusurlu inanışları belirlendiğini lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Tedavide çekirdek sorunlara odaklanıldığında, toplumsal fobiye dair birçok belirti de tahlile ulaşabilir. Günümüzde sıkça kullanılan yollardan biri de VR (Virtual Reality – Sanal Gerçeklik) gözlükleridir. Bu gözlükler, üç boyutlu bir ortam sunduğu için kişi kendini gerçek bir toplantı salonunda üzere hisseder. Kendi toplumsal korkusunun ağır olduğu alana nazaran; kalabalık önünde konuşma, sunum yapma ya da beşerlerle etkileşime girme üzere vazifeler verilir. Tıpkı vakitte, nörofeedback aygıtları kullanılarak kişinin beyin dalgaları takip edilir. Korku düzeyi yükseldiğinde; Beta dalgaları artar, cilt sıcaklığı yükselir, terleme ve cilt iletkenliği artar. Bu fizyolojik reaksiyonlar, aygıtlar sayesinde anlık olarak izlenir. Geri bildirim terapisi uygulanarak, kişi bu durumlarla baş etmeyi öğrenir. Vakitle, maruz kalma terapisi ile duyarsızlaşma sağlanır. Kişi, denemeler ve uzman yardımıyla bu kaygılarını aşarak toplumsal ortamlara daha rahat girmeye başlar.” diye konuştu.  

Sosyal telaşı olan bireylerin kadercilikten vazgeçmeleri gerektiğini söz eden Prof. Dr. Tarhan, “Eğer ‘Bu benim kaderim’ diyerek durumu kabullenirlerse, bu bir seçim olur ve sorumluluk büsbütün kendilerine ilişkin hale gelir. Meğer gelişmek için hesaplanabilir riskler almak gerekir.” dedi.

Kültürel olarak toplumsal fobiyi destekleyen bir yapıya sahip bir toplumuz

Bizim toplumumuzun, kültürel olarak toplumsal fobiyi destekleyen bir yapıya sahip olduğunu lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Çocuklara ‘Sus küçüğün, kelam büyüğün’ yahut ‘Büyüklere karşılık verilmez’ üzere sözlerle büyümeleri öğütleniyor. Bu çeşit telaffuzlar, sorgulamayı engelleyen, hislerin bastırılmasını teşvik eden ve utangaçlığı yücelten bir anlayışı beraberinde getiriyor. Geçmişte bu yaklaşım, gençlerin kusur yapmasını önleyerek toplum içindeki ahengi artırıyordu. Lakin günümüz artık bir irtibat çağı ve global rekabetin son derece ağır olduğu bir periyot. Bu ortamda başarılı olabilmek için barışçıl rekabet içinde yer almamız gerekiyor. Bu yüzden çocuklarımızın gelişimi için, onları koruyup her yanılgıdan uzak tutmak yerine, hesaplanabilir riskler almayı öğrenmeleri gerekiyor. Bilhassa toplumsal korkusu olan bireylerin, uğraş sarf edebilecekleri, uğrunda uğraş edecekleri bir maksatları olmalı. Şayet bir insanın ulaşmak istediği bir ego ideali varsa, bu maksada giderken karşısına çıkan manileri de aşabilir.” halinde konuştu.

Anne babalar çocuklarına yanılgı yapma hakkı tanımalı

Gençlere “En büyük zafer, insanın kendisine karşı kazandığı zaferdir” iletisini da veren Prof. Dr. Tarhan, “Bu zafer; içimizdeki tembelliğe, kaygılara, süreksiz heveslere, isteklere ve zevk tuzaklarına karşı verilen çabayı kapsar. Gençler, bu gayretin muvaffakiyet olduğunu bilmeli ve yanılgı yapmaktan korkmamalıdır. Anne babalar da bu süreçte çocuklarına kusur yapma hakkı tanımalıdır. Kusur yaptığında, yalnızca kusurlarına odaklanmak yerine, ‘Bak, şunları çok hoş yaptın, bunu da düzeltebilirsin’ diyerek dayanak olmalılar.” dedi.

Sosyal medya toplumsal fobiyi destekliyor

Sosyal medyanın toplumsal fobiyi desteklediğini de anlatan Prof. Dr. Tarhan, “Günümüzde çocuklar daima bir şeyler seyrederek büyüyor. Lakin daima seyreden bir çocuk, ileride de hayatı seyretmeye başlıyor ve pasif, toplumsal kaçınma içinde bir bireye dönüşüyor. Ellerinden düşmeyen tabletler, onların toplumsal maharetlerinin gelişmesini engelleyerek kaçıngan bir kişilik yapısına yol açıyor. Tahminen toplumsal fobik üzere görünmüyorlar lakin tembelleşiyorlar, yetenekleri köreliyor. Bu yüzden seyreden değil, sorgulayan ve üreten bireyler yetiştirmek istiyorsak, çocuklara yanılgı yapma hakkı tanımalı ve ekran mühletini sonlandırmalıyız. Günümüzde pek çok ülke, çocukların ekran müddetlerine kısıtlama getirdi. Bizde de bu husus tartışılıyor ve yakın vakitte bilhassa 13 yaş altı çocuklar için bir düzenleme çıkması bekleniyor.” formunda kelamlarını tamamladı.

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı