Bayana şiddette Nordik Paradoksu…

Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, 25 Kasım Kadına Yönelik Şiddete Karşı Milletlerarası Uğraş Günü hasebiyle bayana yönelik artan şiddet ve bayan psikolojisi konusunu kıymetlendirdi.

Kadın ve erkek biyolojik olarak eşit değil

Kadın ve erkek ortasındaki biyolojik ve ruhsal farklılıkları bilmenin bu mevzuyu sağlıklı anlayabilmek açısından epeyce kıymetli olduğunu tabir eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Her şeyden evvel, bayan ve erkek biyolojik olarak eşit değildir. Fakat toplumsal manada, hak ve fırsatlar bakımından eşit olmaları gerekir. Bu ayrımı net olarak yapmak değerlidir. Biyolojik eşitlik argümanı bilimsel olarak gerçekçi değildir. Bir bayanın bedeninde ortalama 4 litre kan dolaşırken, bu ölçü erkeklerde yaklaşık 6 litredir. Bu fark bile başlı başına fizikî güç ve performans açısından eşitliğin olmadığını gösterir. Münasebetiyle, ‘eşitlik’ kavramı burada yanlış beklentilere yol açabilir. Beyin işlevleri açısından da bayan ve erkek farklılık gösterir. Bayan beyni, erkek beynine kıyasla empati kurma mahareti açısından daha güçlüdür. Bu fark çocuk yaşta bile gözlemlenebilir. Anaokulunda bir çocuk düştüğünde erkek çocuklar oyuna devam ederken, kız çocuklar yardım etme eğilimi gösterir. Yani bu, empati eğiliminin doğuştan geldiğini gösteren kıymetli bir örnektir.” dedi.

Kadın ve erkek beyni sorun çözme tarzları açısından da farklı çalışıyor

“Kadın ve erkek beyni sorun çözme tarzları açısından da farklı çalışır. Erkekler gerilim altında kaldıklarında içe çekilip yalnız başına tahlil ararken; bayanlar paylaşarak, konuşarak rahatlama gereksinimi duyar.” diyen Prof. Dr. Tarhan, şöyle devam etti:

“Bu durum da vakit zaman yanlış anlaşılmalara neden olur. Erkekler ‘sorunu kendi içinde çözmeye çalışırken’ sessiz kalabilir. Bayan ise ‘iletişim kurarak tahlil aradığı’ için çok konuştuğu zannedilebilir. Halbuki bu, farklı gerilim idaresi tarzlarının sonucudur. Şayet bireyler olgunlaşmışsa ve birbirinin yaklaşımına hassassa, bu farklılıklar ortasında istikrar kurulabilir. Beynin sol lobu daha çok mantık, muhakeme, tahlil, hesaplama ve konuşma üzere fonksiyonlarla ilgilenirken; sağ lob ise hisler, sezgiler, sanat ve estetik üzere alanlarla bağlantılıdır. Sol beyin daha erkeksi; sağ beyin daha dişil özellikler taşır. Ön beyin ise bu iki yarımküre ortasında istikrar sağlar. Şayet birey bu dengeyi kuramazsa ya çok rasyonel ya da çok duygusal bir yapıda kalabilir. Bu nedenle sağlıklı karar alma süreci için beynin ön bölgesinin güzel çalışması gerekir.”

Cinsellik açısından da bayan ve erkek ortasında bariz farklar var

Biyolojik farklılıkların yalnızca beyinle hudutlu olmadığını kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “Duygusal yönelimler ve cinsellik açısından da bayan ve erkek ortasında besbelli farklar vardır. Erkek beyni daha çok erotizm odaklı çalışırken, bayan beyni romantizm odaklıdır. Bu fark, örneğin kısa periyodik münasebetlerde de kendini gösterir. Erkek bağlantıdan sonra duygusal bağ kurmadan hayatına devam edebilirken, bayan – beklentisi olmadığını bilse bile – duygusal bir karşılık bekleyebilir, telefon bekleyebilir. Bu durum yapılan araştırmalarla da desteklenmektedir.” diye konuştu.

Kadınların özgürleşme hareketi kadın-erkek uğraşına dönüştü

Patriyarkanın yani ataerkil kültürün, insanlık tarihinde uzun müddet baskın olduğunu anlatan Prof. Dr. Tarhan, “1960’larda, bilhassa II. Dünya Savaşı’nın akabinde, bayanların özgürleşme hareketi dünya genelinde yükselişe geçti. Bu hareketin başlangıcında kadın-erkek eşitsizliklerinin giderilmesi tarafında çok değerli kazanımlar elde edildi. Fakat bir müddet sonra bu hareket birtakım alanlarda istikametini kaybetti ve kadın-erkek çabasına dönüştü. Bu da global ölçekte evlilik kurumunu ve toplumsal yapıyı olumsuz etkiledi.” halinde konuştu.

Kadınlar ‘hüzünlü bir prenses’ değil, ‘bilge bir kadın’ olmalıdır

Feminist aktivist bir müellifin “Kadının konforu; sadık bir eşi ve kendi banka cüzdanı olan kadındadır.” dediğini hatırlatan Prof. Dr. Tarhan, şunları söyledi:

“Kadın hem ekonomik bağımsızlığa sahip olmalı hem de güvenebileceği bir eşe sahip olmalıdır. Toplumsal roller de biyolojik ve çevresel temellere dayanarak şekillenmiştir. Fakat 20. ve 21. yüzyılda toplumsal şartlar büyük ölçüde değişmiştir. Artık bu eski roller fonksiyonunu yitirmiştir. Günümüzde yeni bir toplumsal gerçeklik kelam bahsidir. Bu yeni çağda bayan sadece ‘dişiliğiyle’ değil, ‘kişiliğiyle’ var olmalıdır. Bayanlar ‘hüzünlü bir prenses’ değil, ‘bilge bir kadın’ olmalıdır. Bayan bu halde kendi gücünü fark ettiğinde, kadın-erkek alakaları daha sağlıklı bir halde yürüyebilir.”

Yeni bir toplumsal anlayış inşa etmeliyiz

Ataerkil nizamın şekillendirdiği “erkeklik”, “kadınlık”, “annelik”, “babalık” ve “eş” rollerinin artık bu yeni çağın doğrularına nazaran yine yazılması gerektiğine de işaret eden Prof. Dr. Tarhan, “Yeni bir gelenek, yeni bir toplumsal anlayış inşa etmeliyiz. Eski kalıplar ‘babamdan bu türlü gördüm’, ‘vurdum mu oturturum’ üzere şiddeti ve erkek egemenliğini legalleştiren telaffuzlar artık geçerliliğini yitirmeli. Keza ‘kızını dövmeyen dizini döver’ üzere kelamlar de cinsiyetçi ve şiddet odaklı kültürel kodların bir yansımasıdır. Toplumda hâlâ yaygın olan ‘erkek bayana itaat etmez ancak bayan erkeğe itaat etmelidir’ anlayışı da yanlıştır. İtaat iki taraf için de sadakat iki taraf için de geçerlidir.” dedi.

Güvenin olmadığı yerde evlilik inceldiği yerden kopar

Eskiden evliliğe “sevgi yuvası” denildiğini lakin artık gerçek tarifin “güven yuvası” olduğunu kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “Çünkü itimadın olmadığı yerde evlilik inceldiği yerden kopar. Bayan beyni, empati yetisi bakımından daha güçlü olduğu için fedakârlık eğilimi de yüksektir. Bu da onu alakalarda daha çok çabalayan taraf haline getirir. Çoklukla çocuk olduktan sonra bayan çocuğa, erkek işe yönelir. Bu da ortadaki duygusal bağı zayıflatır. Evlilik bir ateş üzeredir: Çok yaklaşırsan yakar, çok uzaklaşırsan söner. Bu nedenle arayı istikrarda tutmak, ilgiyi daima beslemek gerekir. Çiftlerin ‘ego savaşına’ değil, ‘biz’ olmanın yollarına odaklanması gerekir. ‘Ben kalarak biz olabilmek’ en sağlıklı bağlantı biçimidir. Zira gerçek bağlılık, bireyliğini kaybetmeden ortak bir hayat kurabilmekle mümkündür. Böylelikle ilgi bir efendi-köle modeline dönüşmez.” diye konuştu.

Çocuk eğitiminin sırf anneye bırakılmasının da sorun oluşturduğunu tabir eden Prof. Dr. Tarhan, çocuk gelişiminde anne ve babanın eşit sorumluluk taşıması gerektiğini, bayanlar çalışsa da çalışmasa da ekseriyetle konut işleri ve çocuk bakımından da sorumlu tutulduğunu bunun da onların yükünü artırdığını anlattı.

Erkek şiddeti değil, güçlünün zayıfı ezmesi kelam konusu…

Bazı erkeklerin eğitimli, meslek sahibi ve dışarıdan başarılı görünse de eşlerine karşı şiddet uygulayabildiğini kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “Bu durum sırf ‘erkek şiddeti’ olarak değil, genel manada ‘güçlünün zayıfı ezmesi’ olarak da değerlendirilmeli. Zira bu şahıslar ekseriyetle çocuklukta benmerkezci bir yaklaşımla, ‘kendi ayakları üzerinde dursun’ fikriyle yetiştirilmiş oluyorlar. Bu eğitim uygun niyetle verilse de çocuğun ‘her şey benim istediğim üzere olmalı’ inancını pekiştiriyor. Bu da evlilikte şiddete eğilimi artıran değerli bir faktör. Şiddet davranışı birden fazla vakit yalnızca alkol ya da öfke denetim bozukluğuna indirgenir. Meğer asıl köken, kişilik yapılanmasında yatıyor. Şiddet eğilimli bireylerde bilhassa narsistik ya da antisosyal kişilik özellikleri ön plana çıkıyor. Bu bireyler, kendilerini ‘iyi, yanlışsız, kusursuz’ olarak tanımlar ve eleştiriyi direkt atak üzere algılar. Bilhassa partnerlerinden gelen bir ‘hayır’ ya da karşı çıkış, onların egosunu tehdit eder. Bu durumda münasebet, eşit bir iştirakten çıkar ve ‘köle-efendi’ sistemine dönüşür.

Şiddetin kökeninde ne yatıyor?

Bazı insanların öfkeyi bir sorun çözme prosedürü, hatta statü elde etme aracı olarak kullandığını da anlatan Prof. Dr. Tarhan, “Bu bireyler, kendilerini güçlü gördükleri için zayıfı ezmeyi legal görür. Bu, adeta bir ‘orman kanunu’ anlayışıdır. Ormanda güçlü olan kazanır; aslan hükümdardır. Mesken içinde bu zihniyetle hareket eden birey, kendi gücünü dayatır. Bayan bu türlü bir ortamda karşılık vermeye kalktığında —aynı halde bağırdığında ya da eşyalar fırlattığında— fizikî olarak eşit olmadığı için ziyan gören taraf olur. Zira orman kanunlarında zayıf olan ezilmeye mahkûmdur. Münasebetiyle şiddete karşı tıpkı usulle karşılık vermek, bayanı daha da zayıf duruma düşürebilir. Bu nedenle, şiddetin kökeninde sadece ferdî patolojiler değil, birebir vakitte öğrenilmiş davranışlar, kültürel kodlar ve yanlış ebeveynlik tarzları de yatmaktadır.” tabirinde bulundu.

"Nordik paradoksu" neyi anlatıyor?

"Nordik paradoksu" olarak isimlendirilen duruma da işaret eden Prof. Dr. Tarhan, “Bu kavram, İskandinav ülkeleri üzere toplumsal cinsiyet eşitliğinde dünyanın önde gelen ülkelerinde, bayana yönelik şiddetin hâlâ yüksek oranlarda görülmesini söz eder. Bu ülkeler, bilhassa 1960’lı yıllardan itibaren cinsiyet eşitliği konusunda yasal düzenlemeler yaparak büyük ilerlemeler kaydettiler. Fakat İsveç’te günümüzde hâlâ ayda 2-3 bayan, partner şiddeti nedeniyle hayatını kaybediyor. Türkiye’de ise bu sayı aylık 30-40 cinayet civarında. Halbuki 20 yıl evvel bu oran aylık 1-2 bayandı. Yani 2023 istatistiklerine nazaran Türkiye’de bayan cinayetleri yaklaşık 10 kat artmış durumda. Nüfusa oranla baktığımızda, İsveç'in 10 milyon, Türkiye’nin ise yaklaşık 80 milyonluk bir nüfusu olduğu göz önüne alındığında, sayılar benzeri seviyelerde. Bu da bayana yönelik şiddetin sadece toplumsal cinsiyet eşitliğiyle açıklanamayacağını gösteriyor.” dedi.

Prof. Dr. Tarhan, Avrupa Birliği ülkelerinde yapılan araştırmalara nazaran, bayanların hayatları boyunca en az bir sefer partner şiddetine maruz kalma oranının Avrupa ortalamasının yüzde 22, İskandinav ülkelerinde yüzde 28 ve Türkiye’de de yüzde 33 civarında olduğunu tabir etti.

Erkeğin fizikî gücü varsa, bayanın da gücü; fikir ve strateji becerisi

Erkeğin fizikî gücü varsa, bayanın da güçlü aracının fikir ve strateji mahareti olduğunu lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Ancak bu strateji ağlamak ya da his sömürüsü formunda olmamalı. Zira bayan ağladığında, şiddete meyilli bir erkek bu zayıflığı daha da ezme eğiliminde olabilir. Hasebiyle ağlamak yerine, stratejik ve düşünsel bir yaklaşım tercih edilmelidir. Bu türlü bir durumda bayan, ‘Şu anda çok öfkelisin. Seni şu an gerçek kişiliğinle görmüyorum. Bu davranışını bir kenara not ediyorum lakin şu an sana karşılık vermeyeceğim. Zira bu yaptığın şey gerçek değil.’ demeli. Bu yaklaşım, karşı tarafın düşünen beynini devreye sokar. Yani burada stratejik davranmak gerekir. Elindeki güçlü istikametleri fark etmek ve tesirli halde kullanmak kıymetlidir. Şayet erkek öfkesinin karşısındakine tesir ettiğini, onu yönettiğini hissederse, o gücü kullanmaya devam eder. Bu nedenle bayan, eşinin hangi istikametlerden etkilendiğini düzgün gözlemlemeli.” biçiminde konuştu.

Empati eksikliğinin günümüzde ilgilerin en büyük düşmanı olduğunu tabir eden Prof. Dr. Tarhan, evlilikte çatışma durumunda her iki taraf bir adım geri atarsa, orta noktada buluşabileceklerini söyledi.

Şiddet, bir sorun çözme, hak arama, bir irtibat prosedürü olarak içselleştirilmemeli

Şiddet mağdurlarına bakıldığında birçoklarının çocukluk periyodunda şiddete tanıklık ettiği ya da maruz kaldığının görüldüğünü kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “Bu bireylerin yetiştiği ailelerde şiddet, bir sorun çözme, hak arama, hatta bir bağlantı yolu olarak içselleştirilmiştir. Bu nedenle şiddet, onlar için olağan ve tanıdık gelir. Kız çocukları, bu şartlarda büyüdüklerinde ekseriyetle iki farklı tarafa savrulurlar. Özerklik duygusu güçlü olanlar, evlenmek istemez, kendilerini korumak için eğitim alır, meslek sahibi olmak ister. Aileleri tarafından teşvik edilenler de ‘Senin bir mesleğin olsun, bileziğin olsun. Yanlış bir evlilik yaparsan kendi ayakların üzerinde durabilesin’ halinde motive edilirler.” diye konuştu.

Şiddet içeren münasebetlerde pişmanlık da sık görülür

Şiddetin öğrenilmiş çaresizlik haline gelebildiğini de lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Kişi, şiddeti bir yazgı üzere kabullenir, bunu çaresizlik ya da hatta bir sevgi göstergesi olarak algılar. Halbuki bu, derin bir zayıflık ve kırılganlık işaretidir. Bu öğrenilmiş çaresizliğin aşılabilmesi için bireyde özerklik hissinin gelişmiş olması gerekir. Bilhassa genç kızlar, evliliğin başında bu hususlara hassas olduklarını tabir eder ve şiddete mutlaka tolerans göstermeyeceklerini belirtirler. Şiddet içeren münasebetlerde pişmanlık da sık görülür. Bilhassa alkolün tesiri altındayken ortaya çıkan şiddet olaylarında, alkolün tesiri geçtikten sonra birey ağır bir pişmanlık yaşayabilir. Fakat bu pişmanlığın birden fazla vakit bir uygunlaştırıcı tesiri olmaz, zira şiddet bir kez prosedür hâline geldiyse, bu noktadan sonra artık ilgi sağlıklı biçimde devam edemez.” tabirinde bulundu.

Şiddetin birinci anında hudutlar net biçimde çizilmeli

İlişkide şiddeti tolere etmenin, affetmenin bir kere olabileceğini fakat sonra affedilemez bir hal alacağını anlatan Prof. Dr. Tarhan, “Çünkü bu noktada kurban rolünü benimsemek, şiddete taban hazırlamak manasına gelir. Bu nedenle, evliliğin başında yapılacak olan bir evlilik niyet mukavelesi ya da çiftlerin birlikte değerlendireceği bir evlilik olgunluğu ölçeği, bu tıp hususların evvelden açıkça konuşulması açısından kıymetlidir. Şayet biri, şiddeti evlilikte bir sorun çözme usulü olarak görüyorsa, bu kişi esasen evlilik olgunluğuna sahip değildir. Bu türlü biriyle ya evlenilmemeli ya da evlenildiyse, şiddetin birinci anında hudutlar net biçimde çizilmelidir.” formunda konuştu. 

Sağlıklı evliliklerin, karşılıklı hürmet ve ferdi hudutların korunmasıyla mümkün olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Tarhan, “Yüzeysel bağlarda bu istikrar kurulamıyor. Zira bu çeşit ilgilerde bağın harcı süratle tükeniyor. Lakin derinlikli, nitelikli münasebetlerde uzun vadeli bağ kurulabiliyor.” dedi.

Evlilikte en büyük yatırım, birbirine ayrılan zamandır

Prof. Dr. Tarhan, evliliklerde en kıymetli muhtaçlığın “birlikte kaliteli vakit geçirmek” olduğunu lisana getirerek, “Nitelikli bir münasebet varsa itimat oluşur, beşerler küçük şeyleri büyütmez. Sorunlar doğal akışta çözülür. En büyük yatırım, birbirine ayrılan vakittir.” sözünde bulundu.

Kadın ve erkeğin birebir anda birebir rolleri üstlenmesinin “rol karmaşası” na neden olduğunu söyleyen Prof. Dr. Tarhan, “Evde bayan da erkek de rollerini dengeleyerek ortak liderlik kurmalı. Bayanın biyolojik eğilimi kendini söz etmeye yöneliktir. Erkeğin ise görsel ihtarlara reaksiyonu daha fazladır. Bu farklılıklar göz önüne alınarak evlilik kurumunda istikrarlı bir sistem kurulmalı.” diye konuştu.

Kadınlık ve erkeklik kimliğini yok eden yaklaşımlar tehlikeli

Son yıllarda artan cinsiyet eşitliği ve tek cinsiyetli yaklaşımların, evlilik ve kimlik yapısını zedelediğini kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “Cinsiyet eşitliği hak ve fırsatlarda olmalı; kadınlık ve erkeklik kimliğini yok eden yaklaşımlar tehlikeli. Bu bir toplumsal kumar. Cinsiyetsizlik akımları, evliliği cinselliğe indirgedi. Bu da kurum olarak evliliği zayıflatıyor.” biçiminde konuştu.

Prof. Dr. Nevzat Tarhan, toplumsal nizamın bayan ve erkek rollerini tamamlayıcı olarak tanımlaması gerektiğini belirterek, “Kadın ve erkek rolleri çatışma değil, tamamlayıcılık üzerine kurulmalı. Feminen ve maskülen gücün istikrarı hem birey hem toplum sıhhati için hayati.” biçiminde kelamlarını tamamladı.

 

 

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı